Eerste deel van podcastserie ‘Zwammerdam in brand’: Het land onder water
ZWAMMERDAM - Het jaar 1672 was niet alleen voor Zwammerdam rampzalig, het was een rampjaar voor heel Nederland. En dat rampjaar begint in maart 1672. Lodewijk XIV, de Zonnekoning van Frankrijk, sluit dan een verbond met de Engelse koning en de bisschoppen van Keulen en Münster. Met vier naties wil hij de republiek aanvallen. De enorme rijkdom van Nederland is hem namelijk een doorn in het oog.
‘Wij waren een republiek, dus zonder koning. En we waren ontzettend rijk’, zegt Michiel van de Burgt, die een app heeft gemaakt over het rampjaar. ‘Lodewijk XIV was weliswaar machtig, maar lang niet zo rijk als wij. Daar was hij jaloers op.’ Daarnaast vind Lodewijk XIV dat Nederland niet goed naar hem luistert en dus besluit hij de republiek aan te vallen.
De Engelsen worden tegengehouden door de sterke vloot van Nederland, onder leiding van Michiel de Ruyter. De Fransen kunnen echter snel oprukken, omdat er al jaren niet geïnvesteerd is in de landmacht. Vrij snel wordt Utrecht veroverd, maar daar komen de Franse troepen tot stilstand. De regering heeft namelijk besloten de waterlinie in te zetten.
Land onder water
Tussen de Lek en de Zuiderzee wordt het land onder een laag water van dertig centimeter gezet. Op die manier kunnen de Fransen het water niet over varen of lopen. Sloten en vaarten zijn namelijk aan het zicht onttrokken. En omdat niemand kon zwemmen, werd het verdrinkingsgevaar groot. Daarbij zou het ontzettend zwaar worden om wapens, paarden en kanonnen mee te nemen.
En dus staan de Franse troepen vast bij Utrecht en krijgt Nederland de tijd om het leger in orde te maken. Deze taak moet door prins Willem III worden uitgevoerd. Dat is opmerkelijk, de prins is namelijk op een zijspoor beland. De republiek heeft geen behoefte meer aan het Huis van Oranje en wilt geen stadhouders meer. Snelle beslissingen zijn op die manier niet meer te nemen.
‘Het probleem van een democratie is dat je het met elkaar eens moet zijn’, legt Van de Burgt uit. ‘Toentertijd was het zo dat er in Den Haag werd vergaderd en dat men daarna terug moest naar hun eigen provincie. Daar werd vervolgens vergaderd of de provincie het eens was met een besluit. En als die vergadering klaar was, moest men weer terug naar Den Haag om verder te vergaderen.’ Door deze vorm van politiek duurde het heel lang voordat men beslissingen kon nemen en dus was het Nederlandse leger niet op tijd voorbereid. ‘Als je koning bent, zeg je: ik wil oorlog, betaal hem maar’, aldus van de Burgt.
200 soldaten in Zwammerdam
Uiteindelijk wordt toch besloten om de prins te benoemen tot stadhouder. Op deze manier kan hij het leger reorganiseren en de troepen aanvoeren in de strijd tegen de Fransen. Ook in Zwammerdam komen 200 soldaten te zitten. En daar heeft het dorp veel last van. Er wordt namelijk gedaan aan inkwartiering. Kortom, de Dammenaren moeten de soldaten voorzien in levensonderhoud. Daarbij zijn de Nederlandse soldaten niet bepaald galant. Zo steken ze het vee van de boeren dood en eten hun paarden al het veevoer op. Hierdoor komen een hoop Dammenaren in de financiële problemen.
Bron: Rijksmuseum
Ondertussen probeert prins Willem III de Fransen terug te drijven. Zo valt hij, zonder succes, Woerden aan, wilt hij Maastricht bevrijden en besluit hij Charleroi onder vuur nemen. Vanuit Charleroi liep namelijk een belangrijke toevoerlijn van de Fransen. Maar zodra Willem III het front verlaat, start het met vriezen.
Na een week flinke vorst besluit het Franse leger, dat inmiddels onder leiding staat van de Hertog van Luxembourg, de waterlinie over te steken. Deze is namelijk, ondanks verwoede pogingen van de Nederlanders om hem in stand te houden, bevroren. En dus trekken op 27 december 1672 duizenden Franse soldaten richting Zegveld. Hun doel? Via Nieuwkoop en Leiden naar regeringsstad Den Haag optrekken.
Eerste deel podcastserie
Beluister hieronder de eerste aflevering van de driedelige podcastserie 'Zwammerdam in brand'. Programmamaker Stefan Koren neemt je mee naar de plunderingen van toen en het Zwammerdam van nu. Het tweede deel is vanaf vrijdag 13 december te beluisteren, het derde en laatste deel vanaf vrijdag 20 december.
Lees ook: Podcastserie ‘Zwammerdam in brand’ over het Rampjaar 1672