Vechten om vrijwilligers: ‘Zelfde soort concurrentie als op de arbeidsmarkt’

HAZERSWOUDE-DORP/ALPHEN AAN DEN RIJN - 'Als dit zo doorgaat, dan ziet het er niet rooskleurig uit. Dus er moet echt wat veranderen.' Aan het woord is Mariëlla de Wilde, EHBO'er bij zwembad De Hazelaar in Hazerswoude-Dorp. Dat moest vorige maand noodgedwongen een dagje dicht, omdat er te weinig vrijwillige hulpverleners waren. Het lijkt in een patroon te passen, want de laatste jaren gebeurde dit wel vaker.

Zelf zit De Wilde sinds vorig jaar zomer aan het zwemwater in de openlucht. Het is begonnen toen ze bijna een decennium terug inging op een verzoek om te komen schoonmaken. 'Omdat ik het belangrijk vind dat het zwembad open blijft', verklaart de 35-jarige vrijwilligster. 'Ik zie dat mijn kinderen heel veel plezier hebben in het zwembad, ikzelf vroeger ook. En ik wil gewoon dat het voort blijft bestaan, dus draag ik daar graag een steentje aan bij.'

In totaal zetten 350 mensen zich belangeloos in voor het bad uit 1961, dat vanaf 1993 zonder subsidie en door uitsluitend vrijwilligers draaiende wordt gehouden. Dagelijks werken er zeker zestien onbetaalde krachten. Maar het wordt steeds lastiger om de bezetting rond te krijgen, merkt De Wilde. 'Ik zie het overal. Bij de voetbalclub van mijn kinderen, in de kerk. Telkens weer worden mensen gevraagd, terwijl de gaten vaak niet opgevuld raken.'

Alles weer opnieuw opbouwen

Adrie van der Voorn kan daar als geen ander over meepraten. Hij is al 35 jaar actief als bestuurslid voor de Alphense fietsvierdaagse LAURA, waarvan de laatste vijftien als voorzitter. 'Het huidige bestuur en de vrijwilligers (bij elkaar opgeteld ongeveer 32 man, red.) zitten allemaal rondom de 70. Het merendeel draait al tientallen jaren mee. Wil je dit evenement laten voortbestaan, dan moeten er nieuwe mensen komen', betoogt Van der Voorn.

Hij vervolgt: 'Het liefst mensen die rond de 50 zijn en alles weer opnieuw kunnen opbouwen, zodat we de honderd jaar kunnen halen.' LAURA staat voor de eerste letters van vijf steden waarnaartoe wordt gefietst: Leiden, Amsterdam, Utrecht, Rotterdam en Alphen. De vierdaagse bestaat sinds 1948 en is begin deze maand voor de 73ste keer gehouden.

Stekker uit fietsavontuur trekken

Jarenlang lukt het Van der Voort en zijn metgezellen om het evenement in leven te houden. Desondanks denkt het bestuur er 'zeer serieus' over na om de stekker uit het langlopende fietsavontuur te trekken. 'Tot nu toe heb ik iedereen bereid kunnen vinden om in 2024 de 75ste LAURA te organiseren. Daarna heeft ongeveer 90 procent aangegeven te stoppen, ikzelf ook. Komt er geen opvolging, dan gaan we afbouwen. Hoe spijtig dat ook is.'

Dat er sprake zou zijn van een afnemend aantal onbetaalde krachten in ons land, is feitelijk onjuist. Die constatering doet Lucas Meijs, hoogleraar strategische filantropie en vrijwilligerswerk aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Sterker nog: de laatste metingen van zijn Amsterdamse collega's wijzen uit dat het aantal vrijwilligers juist stijgt. 'Overal spuit de vrijwillige energie naar boven', luidt zijn stellige bewering.

Gemiddeld vier uur per week

'We hebben een mooie Europese studie mogen doen. Dan zie je: zo'n 50 procent van de Nederlanders doet vrijwilligerswerk. In een land als Kroatië is dat minder dan 10 procent. Daar moppert niemand en wij mopperen ons hier suf. Dat komt niet doordat mensen geen vrijwilligerswerk willen doen, maar omdat je bij ons zoveel kan. Wat betekent dat er een soort concurrentie is om die vrijwilliger bij jou binnen te krijgen. Een beetje hetzelfde als wat we nu zien op de arbeidsmarkt.'

Voor jongeren geldt volgens hem precies hetzelfde. Los van leeftijden doet 'de Nederlander' gemiddeld vier uur per week vrijwilligerswerk, merkt Meijs op. 'Daar zit het probleem niet, ook niet voor jongeren. Het gaat erom dat het op een bepaald moment in de agenda plaats moet vinden. Hoe meer een organisatie dat wil bepalen, hoe lastiger het wordt om die vrijwilligers te vinden.'

Daten bij de voedselbank

De hoogleraar heeft daarvoor twee oplossingen. Allereerst: koppel onbetaald werk aan dingen die iemand toch al doet. Ga bijvoorbeeld niet daten in een café, maar combineer het met dingen inpakken bij de voedselbank of een park opruimen. En ten tweede: zorg dat vrijwilligers zoveel mogelijk zelf kunnen bepalen waar en wanneer ze iets doen. Denk aan tijdens het (betaalde) werk, op school en thuis of ergens anders mét hun kinderen.

Meijs, die al sinds de negentiger jaren onderzoek doet naar vrijwilligerswerk, moet wel toegeven dat er 'zware druk' op bestuurswerk zit. Toch ziet hij de toekomst zonnig in. 'Er is ongelofelijk veel veranderd in de samenleving. Organisaties zijn waanzinnig knap in zich aanpassen aan de omstandigheden. Dus als je evenement of organisatie bestaansrecht heeft, dan vinden bestuurders wel weer een oplossing om die vrijwilligers binnen te laten.'

'Op de man af vragen het effectiefst'

Hoe proberen ze bij zwembad De Hazelaar nieuwe vrijwilligers te strikken? 'Af en toe wordt er een berichtje in de krant gezet. Mensen krijgen een mail. Als het seizoen begint (het buitenbad is geopend van begin mei tot en met eind augustus, red.), wordt het in de folder aangegeven. En door mensen 1-op-1 aan te spreken', somt Mariëlla de Wilde op. 'Ik denk dat het op de man af vragen het effectiefst is. Zo heb ik mijn schoonzusje ook zover gekregen.'

Hazerswoude-Dorp zonder zwembad, ze kan het zich niet voorstellen. 'Mensen uit Benthuizen en Waddinxveen komen zelfs hiernaartoe. Het zou zonde zijn als je zo'n mooi zwembad hebt en het moet dicht omdat er niet genoeg vrijwilligers zijn.' Het cement van de samenleving worden die onbetaalde krachten ook wel genoemd, maar in sommige gevallen dreigen gemetselde muren dus neer te storten.

'Verlies voor Alphen en alle deelnemers'

Mocht het doek vallen voor de fietsvierdaagse LAURA, dan zou dat een leegte teweeg brengen bij Adrie van der Voorn. 'Ik vind het een verlies voor Alphen en voor alle deelnemers. Tegen de duizend zijn dat er, die heerlijk vier dagen komen fietsen. Of de LAURA na zoveel jaren wel zonder mij kan? Als ik eerlijk moet zijn: nee.'

Lees ook: Schijnwerpers gericht op Alphense vrijwilligers: ‘Wat een giller, de vlag kan uit’