Voorstelling over onderbelicht oorlogstrauma: ‘Diep onder indruk van leed NSB-verleden’
ALPHEN AAN DEN RIJN – In aanloop naar 4 en 5 mei speelt Productiehuis Alphen een reprise van de voorstelling Onderstroom: verborgen verleden. Het gaat over een onderbelicht oorlogstrauma, maar laat ook zien hoe de trauma’s van generatie op generatie worden doorgegeven.
Het verhaal over de voorstelling begint al jaren geleden, vertelt Nancy Ubert van Productiehuis Alphen in het radioprogramma De Ochtendshow van Studio Alphen. ‘Naast theatermaker ben ik ook journalist. Ik interviewde een paar jaar geleden Zonneke Mattheé. Zij heeft het boek Verborgen Verleden geschreven. Het ging over vrouwen die een link hadden met de NSB. Ik was diep onder de indruk van haar verhaal en het leed dat naar voren kwam.’
Tijdens het interview beloofde Ubert aan Mattheé dat ze een voorstelling over het verhaal zou gaan maken. Toen zei ze: ‘Dat gaat niet, zoiets wil niemand zien’, herinnert Ubert zich. Nu is het er dus toch van gekomen, maar helaas kan Mattheé de voorstelling niet meer zien. De schrijfster is in 2020 overleden.
Verhaal over drie generaties
Ubert vat kort samen wat mensen kunnen verwachten: ‘Je ziet hoe een familie bij elkaar komt om een familiehuisje op te knappen. Na verloop van tijd ontrafelt de geschiedenis zich. Je hebt allemaal generaties: oma, dochter, kleindochter. Die kleindochter wil van alles weten en vraagt veel.’
‘De dochter heeft veel problemen met haar moeder. Die relatie is nooit echt goed geweest. Pas aan het einde van het stuk komt de oorzaak bovendrijven, namelijk het NSB-verleden van de grootmoeder’, onthult Ubert.
Uit onderzoek blijkt dat oorlogstrauma’s vaak ongemerkt op generaties worden overgedragen. ‘Zonder dat je het weet, kun je ontzettend belast zijn met het verleden van je voorouders’, legt Ubert uit. ‘Die geschiedenis is enorm beladen en mensen dragen dat met zich mee.’
Archief over NSB-leden openbaar gemaakt in januari
De reden waarom we de voorstelling nu weer opnieuw spelen, is omdat het centraal archief van bijzondere rechtspleging openbaar word gemaakt, vertelt Ubert. ‘Dit belangrijke archief werd in de Tweede Wereldoorlog gemaakt over mensen die met de Duitse bezetters hebben samengewerkt. Het archief wordt met ingang van 1 januari openbaar gemaakt. Dat heeft nogal wat gevolgen voor nazaten van NSB-leden.’
De werkgroep herkenning is voor mensen met een NSB-verleden. Onlangs toen het productiehuis de voorstelling in Voorburg speelde, zijn er een paar mensen van deze groep komen kijken. ‘Ze hebben ons uitgenodigd voor een groot symposium aan het einde van het jaar in november om daar Onderstroom ook te spelen. In die bijeenkomst wordt dat verleden besproken en belicht vanwege dat bijzondere archief.’
‘Verhaal moet worden verteld’
Vorig jaar speelde het productiehuis de voorstelling alleen maar in Alphen aan den Rijn. ‘We slaan nu echter onze vleugels uit. Alphen is onze basis, maar deze voorstelling verdient het om in heel het land gespeeld te worden. We spelen op 4 mei de voorstelling in Diemen, dat is heel bijzonder.’
Ubert is trots op de voorstelling. ‘We merken dat het dit jaar nog mooier is geworden. Het is te vergelijken met een pan waarin een heerlijke maaltijd suddert als een soort slow-cooking. Er is keihard aan gewerkt door iedereen. Dit verhaal moet gewoon worden verteld. Je kunt je ogen wel sluiten voor alles, maar oorlog kent alleen maar slachtoffers. Ook daarna nog, dat is wat we willen uitdragen.’