Levensgevaarlijke vergiftiging leeft voort in theaterstuk: ‘Het was een marteling’

ALPHEN AAN DEN RIJN- 'Ik ben vergiftigd door de huisarts van de Martha-stichting. Dat heeft me bijna mijn leven gekost.' Zonder blikken of blozen vertelt Elly Kouwenberg wat haar meer dan zestig jaar terug is overkomen, toen ze in het voormalige Alphense weeshuis woonde. Op diezelfde plek deelt ze nu haar ervaringen, die door studenten worden verwerkt in een theaterstuk.

Een kwart eeuw heeft het geduurd voordat Kouwenberg volledig was hersteld van haar vergiftiging. Die liep ze op nadat ze als kind van 2 jaar met haar tweelingbroer, twee zussen en een andere broer bij de Martha-stichting terechtkwam. Haar ouders waren gescheiden en omdat haar moeder niet voor de kinderen kon zorgen, werden ze door de Kinderbescherming weggehaald.

Maandenlang heeft ze in het ziekenhuis gelegen. 'De huisarts gebruikte mij als proefkonijn voor een medicijn, een zalf die nog niet op kinderen was getest. Ik had een behoorlijk ernstige eczeem en geen enkele zalf hielp, dus is deze arts die nieuwe zalf op mij gaan uitproberen. Daar zat dezelfde dosering kwik in als die voor volwassenen werd gebruikt. Dat heeft geresulteerd in ernstige vergiftiging, waarbij al mijn organen werden aangetast.'

Ronduit afgrijselijke verhalen bestaan er over de Martha-stichting, een protestants-christelijk tehuis voor onverzorgde kinderen, dat vanaf eind negentiende eeuw tot de jaren zeventig was gevestigd in het Alphense Park Rijnstroom. Van kinderen die werden geslagen en opgesloten, of zelfs naar bed gestuurd zonder te eten. Maar er zijn ook jongeren die er juist hun redding vonden en helemaal tot bloei kwamen.

In het oude gebouw van de Martha-stichting zit nu cultuurcentrum Parkvilla. Nog altijd komen daar geregeld mensen langs om hun ervaringen van vroeger te delen. 'Ik merkte dat er veel emotie los kwam bij mensen', vertelt Agnes van der Ham, theaterprogrammeur bij Parkvilla. 'Toen dacht ik: hoe mooi is het om die verhalen te gebruiken voor een theatervoorstelling, op de plek waar zij vroeger hebben gewoond?'

Verhalen recht doen

Op uitnodiging van het Alphense cultuurcentrum komen oud-bewoners en oud-medewerkers van de Martha-stichting langs om een middagje te spreken over wat ze zoal hebben meegemaakt in het weeshuis. Dat doen ze met muziektheaterstudenten van ArtEZ, hogeschool voor de kunsten, uit Arnhem. Die hebben de opdracht gekregen om in vijf dagen tijd alle verhalen naar een voorstelling te vertalen.

'Heel inspirerend en heel intrigerend', noemt studente Juul Maltha de samenkomst. 'Het mooie aan deze voorstelling is dat we al die verhalen kunnen verwerken in een tekst, een lied of iets wat misschien niet eens woorden nodig heeft, maar gewoon een gevoel. En wat we vooral belangrijk vinden, is dat we de verhalen recht doen. Op een respectvolle manier.'

Maarten Dekker woont al sinds 1950 naast het pand waar nu Parkvilla huist. Zijn vader was destijds tuinbaas van de Martha-stichting. 'Ik ben erbij geweest dat er een gezin met zeven kinderen kwam, waar de vlooien boven uit sprongen', herinnert hij zich. 'We hebben de kleren van die kinderen moeten verbranden, om niet het hele gebouw te besmetten. Dat raakt je.'

Ondanks de heftige verhalen vindt hij het onterecht om alleen maar negatief te spreken over de Martha-stichting. 'De mensen daar deden hun best om er wat van te maken. Maar de middelen, inzichten en opleidingen waren heel beperkt. Dat is in de loop der jaren al een stuk verbeterd, vind ik. Later hebben ze geprobeerd om de kinderen op te tillen, in plaats van op ze in te trappen.'

Geëmotioneerd

Daarentegen heeft Elly Kouwenberg op haar beurt geen goed woord over voor de Martha-stichting. 'Mensen moeten weten hoe het er werkelijk aan toeging in die tijd, want niemand geloofde het. De Martha-stichting stond bekend als een tehuis waar liefde werd gegeven, maar daar is wat mij betreft niets van gebleken. Het klinkt heel dramatisch, maar voor mij was het een marteling.'

Wat de Haagse wel als prettig ervaart, is dat studenten serieus naar haar hebben geluisterd. Sarah Visser is één van hen. Kouwenbergs verhaal gaat haar niet in de koude kleren zitten. 'Ik had al wat verhalen gehoord, en dat het er ook heel heftig aan toe kon gaan. Maar als er dan iemand tegenover je zit en je dit soort dingen vertelt, dat raakt me toch meer dan ik had verwacht. Ik werd er echt door geëmotioneerd', geeft ze toe.

'Het gaat om de kinderen'

Juist dat laatste is wat Maarten Dekker betreft waar het allemaal om draait. 'Het is niet alleen het verhaal, het is de emotie', benadrukt hij met een snik in zijn stem. 'Dat is ook wat ik tegen de studenten heb gezegd. Het is allemaal mooi, die gebouwen met historische waarde. Maar vergeet niet dat het om de kinderen gaat, niet om de gebouwen.'

Lees ook: Dit was Gluren bij de Buren: Javaanse saté maken en muzikale optredens