Romeinse vondsten uit gemeente Alphen aan den Rijn zijn ‘overal en nergens’ te zien
GEMEENTE ALPHEN AAN DEN RIJN – Langs de Romeinse grens binnen gemeente Alphen aan den Rijn is veel van het Romeinse verleden opgegraven. Een flink aantal van de Romeinse spulletjes is te zien en er zijn bijzondere vondsten. In de verschillende musea is veel te beleven.
Alphen aan den Rijn heeft een rijk Romeins verleden. Dit komt omdat binnen de moderne gemeentegrenzen een flink stukje Romeins grensgebied ligt. Maar liefst veertien kilometer Rijn hoort bij de Nedergermaanse Limes, een Unesco Wereld Erfgoed. Er is veel Romeins gevonden tijdens archeologische opgravingen in Zwammerdam (Nigrum Pullum), Goudse Rijpad, De Schans, Alphen-Stad (Albaniana), Lemkes-Hoorn en Hazerswoude-Westvaartpark. Daarnaast zijn er ook hier en daar losse Romeinse voorwerpen gevonden.
De belangrijkste vondsten zijn de Schepen van Zwammerdam, het eerste houten castellum Albaniana in Alphen-Stad en de tempel in Hazerswoude-Westvaartpark. Deze vondsten hebben allemaal hele nieuwe inzichten voor archeologen (en andere wetenschappers) opgeleverd.
Opgravingen in Hazerswoude-Westvaartpark
Om met het Westvaartpark te beginnen: het gaat hier om de enige tempel in de gemeente én het gebeurt in de Romeinse grensstreek zelden dat de locatie van een tempel wordt gevonden. Er is niet alleen een stukje tempel opgegraven. Er zijn ook delen van de Romeinse Limesweg gevonden en er lagen delen van militaire stenen gebouwen. Uit de militaire resten blijkt dat de grens uit een aaneengesloten linie bestaat en niet uit hier en daar een castellum en hier en daar een boerderij, zoals eerder gedacht.
De meest bijzondere vondsten in het Westvaartpark zijn een houten votiefplaat en een mijlpaal. De opgegraven votiefplaat van ongeveer 30 centimeter breed is een tabula ansata, een ‘naambord’ met zijvleugels. Deze was met spijkers aan een wand bevestigd. Omdat het om hout gaat, is het een zeer zeldzame vondst. Zo’n votiefplaat is een Romeins ‘bedankbriefje’ aan de goden. Meestal wordt een boodschap op een stenen plaat gebeiteld en dan heet dat een votiefsteen. Deze worden regelmatig in Romeinse tempels gevonden.
De opgegraven mijlpaal is de enige die langs de Limesweg ten westen van Nijmegen is gevonden. De paal wordt onderzocht en daarna wordt een replica bij de vindplaats in het Westvaartpark geplaatst, samen met een informatiezuil.
Scheepvaart op de Rijn
De zes Schepen van Zwammerdam zijn bijzondere én belangrijke vondsten. Het gaat om drie grote binnenvaartschepen. Het zijn de eerste schepen van dit type die zijn opgegraven. Ook de drie vissersboten, de boomstamkano’s, zijn bijzonder. Deze zijn van een model waarbij de boomstam de basis is voor een houten boot. De Schepen van Zwammerdam worden in de Restauratiewerf in Museumpark Archeon gerestaureerd.
Behalve de schepen zelf is ook veel gevonden aan scheepsmateriaal. Zo zijn in Alphen-Stad op het opgravingsterrein van Albaniana zes bootshaken gevonden waarmee een schip naar de kant kan worden getrokken. Er zijn ook maar liefst 23 visloodjes opgegraven en een vishaak.
Archeologiehuis en Romeins Museum
In Villa Rijswijk, naast Museumpark Archeon, zijn twee musea gevestigd. Op de bovenverdieping is het Archeologiehuis. Dit is de expositieruimte van het Provinciaal Archeologisch Depot waar alle archeologische vondsten uit Zuid-Holland worden bewaard. In het Archeologiehuis zijn originele vondsten in vitrines te zien. Bijzonder is de grote Romeinse poortsteen met inscriptie die op de locatie van McDonald’s aan het Rijnplein in Alphen is gevonden.
Op de benedenverdieping is het Romeins Museum met vondsten uit gemeente Alphen aan den Rijn. In het Romeins Museum zijn zowel de originele Romeinse vondsten te zien als uitleg van hoe zo’n vondst er ‘nieuw’ uitzag en wat ermee gedaan werd. Er zijn bijvoorbeeld voeltafels met wol en vlas om te laten zien hoe textiel wordt gemaakt. Ook zijn er verschillende filmpjes. Zo hoort bij een vitrine met Romeins gereedschap een film over het aanleggen van een Romeinse weg. En, er is een film over het eerste castellum Albaniana waarbij als het ware een virtuele wandeling door deze Romeinse kazerne wordt gemaakt.
Buiten de opgravingen
Tijdens de opgravingen van Albaniana in het Alphense stadshart is veel door archeologen gevonden. Maar, er is ook veel niet onderzochte grond afgevoerd naar een stortplaats langs de N11. Voordat Sportpark Kerk en Zanen hier werd aangelegd, is door amateurs naar Romeinse voorwerpen gezocht. Veel van deze vondsten zijn gemeld en daaruit is een project ontstaan: Gered uit de Grond. In deze catalogus zijn zoveel mogelijk vondsten gefotografeerd en beschreven.
Vanuit de catalogus is een onderzoek gedaan naar ambachten die in en bij een castellum zijn beoefend. Dit gebeurde aan de hand van de metalen voorwerpen. Dit kon omdat hier veel werktuigen en herkenbare onderdelen tussen zitten. Er zijn verschillende beroepen aangetoond, want er zijn bijvoorbeeld chirurgische instrumenten gevonden, een leerlooiersmes en een smidstang. Er is ook vissersgerei gevonden. Acht vishaken en twee boetnaalden, voor het boeten van visnetten, lagen op ‘de stort’.
Waar zijn Romeinse vondsten te zien?
De Romeinse vondsten uit gemeente Alphen aan den Rijn zijn grotendeels opgeslagen in het Provinciaal Archeologisch Depot in Alphen aan den Rijn. Hier zijn soms open dagen. Interessante vondsten zijn te zien in het Archeologiehuis en Romeins Museum naast Museumpark Archeon in Villa Rijswijk én in de Restauratiewerf Zwammerdam. Deze musea hebben dezelfde openingstijden als Archeon.
Bijzondere vondsten liggen in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Hier is onder meer een vitrine ingericht met de muntschat uit Hazerswoude-Westvaartpark. Er wordt gewerkt aan een expositieruimte in Museum Hazerswoude-Dorp voor Romeinse vondsten uit dit park. Ook zal in Dorpshuis De Som in Hazerswoude-Rijndijk een vitrine worden ingericht. In Bezoekerscentrum De Haven in Zwammerdam zijn al een tijdje vondsten uit castellum Nigrum Pullum te zien.
Lees ook: De zes Schepen van Zwammerdam worden in de Restauratiewerf weer helemaal in elkaar gezet