Korenmolen de Eendracht pronkt al 125 jaar aan de Gouwsluisseweg
ALPHEN AAN DEN RIJN - Bijzonder in zijn soort is korenmolen De Eendracht. De molen aan de Gouwsluisseweg viert dit jaar dat hij 125 jaar geleden naar Alphen aan den Rijn kwam.
De molen zelf is ouder. In 1752 werd hij als pelmolen gebouwd door twee broers en kreeg als De Twee Gebroeders een plekje in Zaandam-Oost. De molen pelde in die eerste bijna 150 jaar gerst. ‘Omdat er betere methoden kwamen om gerst te pellen, werd de molen in de Zaanstreek overbodig’, vertelt gids op De Eendracht Hans van Staveren.
Hoe de molen naar Alphen is verhuisd, kan Van Staveren niet met zekerheid zeggen. ‘We vermoeden dat het met een trekschuit is gedaan, een transportmiddel dat in die tijd veel gebruikt werd.’
Merktekens op molenbalken
Om de oversteek naar Alphen te maken, moest de molen eerst afgebroken worden. ’De molen is balkje voor balkje uit elkaar gehaald. Omdat niet iedereen werkbouwkundige tekeningen kan lezen, maakten ze merktekens op de molenbalken zodat na de verhuizing alle balken die bij elkaar hoorden, te herkennen waren.’
Maar er was meer nodig voor de molen zijn nieuwe plek kreeg. Er moest een verhoging – een stelling – gebouwd worden, omdat de bestaande bebouwing rond de nieuwe locatie zorgde dat de wind de wieken niet zou bereiken. De molen werd bovenop de stelling gezet. Omdat een molen van boven naar beneden steeds breder wordt, kwam de onderste verdieping uit op elf meter. ‘Dat is echt gigantisch’, weet Van Staveren.
Leistenen dak
In Alphen werd van de pelmolen een stellingmolen gemaakt en de molen kreeg zijn nieuwe naam: De Eendracht de pelstenen werden vervangen voor maalstenen om graan mee te malen. Ook moest het rieten dak vervangen worden. ‘In 1898 was de leistenenproductie hoog. Daardoor waren de stenen goedkoop. Omdat leistenenleggers ook trotse vakgenoten waren, legden ze, als het dak klaar was, een trotseerloodje neer met de naam van de firma. Het loodje is nog altijd te vinden op het dak.’
Om de kosten van de herbouw van de molen niet nog hoger te laten uitvallen, koos molenaar Matthijs van Dam voor hergebruik. ‘Hij haalde een aandrijfwiel uit een stoomfabriek in Rotterdam en de omloop kreeg een oude balustrade uit een Utrechtse schouwburg.’
De balustrade is in 1973 tijdens een restauratie vervangen. ‘Het hek was te afwijkend en niet historisch verantwoord.’ Van Staveren wijst ook op de grote groene deuren die de ingang vormen van de molen. ‘Deze zijn zo groot, omdat het graan in die eerste jaren met paard en wagen werd aangevoerd. De koetsier reed met paard en wagen de molen in, draaide zijn voertuig, loste het graan en reed daarna de molen weer uit.’
Productiemolen
De Eendracht was een productiemolen, de vraag naar meel ging altijd door. Op dagen zonder wind – ‘tussen windkracht 3 en 8 kun je malen op de wind’ – kon de molen niet produceren. Daarom werd in 1898 een hulpkrachtbron op stoom geplaatst. In 1916 werd de oude stoominstallatie vervangen door een elektromotor.
‘Molens waren grootverbruikers van stroom. Daarom kregen molenaars korting. Toen molenaar Bram Walraven er in 1933 achter kwam dat zijn buurman meer korting kreeg dan hij, klopte hij aan bij zijn andere buurman, Scheepsmotorenfabriek De Industrie. Hij kocht een dieselmotor en gebruikte niet langer elektriciteit.’
En alhoewel de molenaar te horen kreeg dat de dieselmotor ongeveer twintig jaar meeging, doet de motor nog altijd dienst. ‘De motor heet inmiddels oude Bram en draait bijna elke zaterdag. Het kenmerkende plok plok plok geluid is een streling voor het oor van liefhebbers.’
‘Onderhoud is belangrijk’
Omdat De Eendracht onder molenaar Bram van 1923 tot 1971 alleen op de motor draaide en het draaiende werk minder gebruikt werd, ging de molen hard achteruit. ‘Een molen moet draaien, anders gaat hij ten onder’, zegt bestuurslid Leo Maat (rechts op de foto) stellig.
In 1971 kocht gemeente Alphen aan den Rijn de molen. Van Staveren: ‘De leistenen op het dak lagen er al 75 jaar, een deel moest vervangen worden. Ook was veel onderhoud nodig.’ Maat vult aan: ‘We hebben een onderhoudsploeg die elke week een dag aan het werk is. Alles wat kan bewegen, heeft onderhoud nodig. De ervaren techneuten en timmermannen zorgen dat alles bijgehouden wordt. De gemeente doet het grote buitenonderhoud zoals het schilderwerk en het vervangen van de wieken en de assen. Alles is in prima staat.’
35 Vrijwilligers
De Eendracht leunt op zeven actieve molenaars. ‘Zij draaien in ploegendienst. Op zaterdag zijn ze altijd met zijn drieën. We hebben in totaal 35 vrijwilligers. Zij bedienen de machines, verzorgen rondleidingen, staan in de winkel of zijn bestuurslid. Extra vrijwilligers kunnen we altijd gebruiken’, aldus Maat.
Korenmolen De Eendracht en de winkel zijn elke zaterdag te bezoeken van 9.00 tot 16.00 uur. Om het 125-jarig Alphense bestaan te vieren, krijgen alle bezoekers op Nationale Molendag, zaterdag 13 mei, én tijdens de Nationale Monumentendagen en het Midwintermalen een gratis pannenkoek.