Sporen van Alphense Romeinen langs de Limes te zien tijdens Romeins Festival in Archeon
GEMEENTE ALPHEN AAN DEN RIJN – Alphen aan den Rijn heeft een rijk Romeins verleden. Omdat er geen ruïnes te zien zijn, is dat vaak onbekend. De gemeente is echter onderdeel van de Romeinse Limes, de grens van het Romeinse Rijk. In augustus is in Museumpark Archeon tijdens het Romeins Festival te zien hoe de Romeinen in de grensstreek in onze gemeente tweeduizend jaar geleden leefden.
Romeinse militairen bouwen vanaf de winter van het jaar 40-41 het castellum Albaniana op de oever van de Rijn. Tijdens de bouw wonen zij in een tentenkamp, net zoals de legionairs tijdens het Romeins Festival. De nieuwe kazerne ligt precies tegenover de monding van een veenrivier: de Kromme Aar. Een paar jaar later wordt castellum Nigrum Pullum gebouwd. Dit ligt aan dezelfde rivier, een paar kilometer verderop tegenover de monding van de Meije.
Het Romeinse leger beveiligt de Rijn. Grote transportschepen moeten veilig kunnen varen van het Romeinse binnenland naar de Noordzeekust en andersom. De Romeinse transportroute over de rivier plus de bewaking vanaf de zuidelijke oever bestaat tot ver in de derde eeuw. Veel later is deze militaire grensstreek bekend onder de naam Nedergermaanse Limes.
Romeinen uit het hele Rijk
De Romeinen rekruteren voor hun leger vrije mannen in het hele Romeinse Rijk. Zij dienen in de legioenen, eenheden van ongeveer 5000 soldaten en officieren. Er zijn echter ook speciale hulptroepen, de auxilia. Deze troepen dienen in een cohort, een eenheid van ongeveer vijfhonderd manschappen. In zo’n cohort zitten meestal lokale mannen uit hetzelfde overwonnen gebied onder leiding van een van hun eigen aristocraten.
Dat geldt ook voor het garnizoen van Albaniana en voor het garnizoen van Nigrum Pullum. Meestal is niet bekend wie de auxilia in deze cohorten zijn. Door hun namen, deze staan als graffiti op opgegraven aardewerk en op andere spullen, is er wel een idee waar zij vandaan komen. Er blijken veel troepen uit het Donaugebied en uit de Balkan in onze regio te dienen.
Romeinse uniformen: de segmentata
De Romeinse hulptroepen uit de cohorten in Alphen aan den Rijn en Zwammerdam zijn niet te onderscheiden van de legionairs die elders langs de Rijn een standplaats hebben. Zij zien er hetzelfde uit. De soldaten dragen een lorica segmentata, een harnas gemaakt van platen staal, en een ijzeren helm van een standaard model. Onder hun harnas dragen soldaten een wollen of linnen tunica en aan hun voeten zware laarzen, de caligae.
De wapens van de auxiliari zijn ook ongeveer hetzelfde als van de legionairs. Alle soldaten hebben een dolk, een kort steekzwaard en een speer. Maar de hulptroepers gebruiken het liefst een gewone stevige speer, de hasta. De legionairs hebben een voorkeur voor een dunne werpspeer, de pilum. Beide typen speer zijn tijdens de opgravingen in het Alphense stadshart gevonden.
Vrouwen, kinderen en ambachtslieden in het kampdorp
Bij de castella ontstaan al snel kampdorpen, de vici. In zo’n dorp wonen de vrouwen en kinderen van de soldaten. Soldaten mogen echter niet trouwen, dat kan pas na afloop van de diensttijd. De vrouwen zorgen daarom grotendeels voor zichzelf. Zij hebben een ambacht of werken bijvoorbeeld in de horeca. Ondertussen voeden zij hun kinderen op en ze zorgen voor hun familie.
Hoe een woonhuis in de grensstreek er ongeveer uitziet, is te zien op de Romeinse afdeling van Museumpark Archeon. Hier is zo’n huis nagebouwd. Het is een lang smal huis met aan de straat een overdekte wandelgang en een winkel, een horecaonderneming of een werkplaats. Hierachter en op de bovenverdieping zijn woonruimten. Soms is er aan de achterzijde van het huis een werkplaats. Er is altijd een nutstuin met Romeinse fruitbomen, groenten en kruiden en er staat een beerput.
De poort en de muur van castellum Albaniana
In het museumpark zijn meer bouwwerken nagebouwd die in het Alphense stadshart zijn opgegraven. Aan het begin van de Romeinse afdeling staat een reconstructie van de eerste poort van Albaniana. Deze grote houten poort heeft ongeveer op de plek van McDonald’s aan het Rijnplein gestaan.
Naast de poort is een deel van de tweede muur van Albaniana nagebouwd. De poort en de muur bestaan in de Romeinse tijd dus na elkaar. De poort stamt uit de eerste eeuw en is in de winter van 40-41 gebouwd en in 69 afgebrand. De grote houten muur met torens is zoals deze in de tweede eeuw rond Albaniana ligt. Bij de eerste houten poort hoort een wal van zoden met daarop een lage houten weermuur met kantelen.
Het badhuis bij het castellum
Naast de Alphense castella, Albaniana en Nigrum Pullum, staat een badhuis. Dit wordt zowel door de soldaten als door de burgers gebruikt. Over het badhuis in Zwammerdam is weinig bekend. Het Alphense badhuis is beter onderzocht. Hiervan is de noordelijke gevel helemaal opgegraven, de rest ligt onder de Adventskerk in de Julianastraat.
Het badhuis van Albaniana heeft eenzelfde opzet als het badhuis in Heerlen, dat in het Alphense museumpark is nagebouwd. Het is wel een maatje kleiner, Heerlen is 50 meter lang en Albaniana ruim 30. De badderaars komen binnen in een kleedruimte. Hier laten zij hun spullen achter. Daarna maken zij gebruik van de sauna en een koud bad. Mogelijk is er een massageruimte waar een masseur zijn diensten aanbiedt. Aan het einde van het gebouw is een halfronde absis met een relaxruimte en een groot bad met warm water.
De Romeinen in gemeente Alphen aan den Rijn
Binnen de moderne gemeentegrenzen ligt veertien kilometer Romeinse grens. Deze grens loopt precies langs de Oude Rijn. In de Romeinse tijd ligt hier ook een weg: de Limesweg. Het Romeinse leger bewaakt de grens. In deze linie zitten twee grote kazernes, castellum Nigrum Pullum in Zwammerdam en castellum Albaniana in het Alphense stadshart. Een groot wachtstation met een Romeinse tempel ligt in het Westvaartpark in Hazerswoude-Rijndijk. Hiertussen zijn verschillende militaire boerderijen en steunpunten.
In Archeon wordt de Romeinse afdeling van 4 tot en met 17 augustus helemaal overgenomen door een internationaal gezelschap Romeinen. Tijdens het festival zijn er een groot militair tentenkamp, veel vrouwen en ambachtslieden en grote demonstraties met Romeinse soldaten en gladiatoren.
Toegang tot het Museumpark is gratis met een museumjaarkaart (zomervakantie toeslag twee euro) of een Vriendenloterij VIP-kaart. Inwoners van gemeente Alphen aan den Rijn krijgen 25 procent korting bij aankoop van tickets bij de entree.
Lees ook: Romeinse tentoonstelling museum Hazerswoude stap dichterbij